Tạo “lực đẩy” dòng chảy vốn cho hợp tác xã phát triển
Trước nhu cầu đầu tư chiều sâu, ứng dụng công nghệ và liên kết chuỗi giá trị ngày càng lớn, việc có một giải pháp về tài chính đột phá nhằm gỡ khó khăn cho các hợp tác xã (HTX) là điều cần thiết.
“Rào cản kép” của HTX về vốn và tài sản thế chấp
Trong bối cảnh hiện nay, nhu cầu vay vốn của các HTX ngày càng lớn, không chỉ dừng lại ở vốn lưu động, mà còn là vốn trung và dài hạn để đầu tư vào máy móc, nhà xưởng, công nghệ chế biến và hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Tuy nhiên, thực tế đa số các HTX nông nghiệp thường có tài sản cố định (nhà xưởng, máy móc, vùng nguyên liệu) nhưng lại gặp khó khăn trong việc sở hữu giấy tờ pháp lý đầy đủ đối với đất đai hoặc tài sản hình thành trên đất để thế chấp theo quy định của ngân hàng. Hiện tại chỉ khoảng 20% số HTX trên cả nước tiếp cận được vốn vay từ các tổ chức tín dụng.
Theo số liệu thống kê từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đến cuối tháng 11/2025, tổng dư nợ cho vay đối với HTX, Liên hiệp HTX của toàn hệ thống tổ chức tín dụng chỉ đạt khoảng 6.428 tỷ đồng, chiếm một tỷ lệ rất nhỏ (chỉ chiếm 0,04%) trong tổng dư nợ cả nước.
Tháo gỡ thế chấp và nhu cầu vốn
Trước khó khăn trên, Ngân hàng Nhà nước đã tham mưu Chính phủ sửa đổi, bổ sung cơ chế về tiếp cận vốn của HTX. Cụ thể, tại Nghị định số 156/2025/NĐ-CP của Chính phủ, từ ngày 1/7/2025, HTX, Liên hiệp HTX có thể được vay tối đa 5 tỷ đồng không tài sản đảm bảo (trước đó là 1 tỷ đồng đối với HTX và 3 tỷ đồng đối với liên hiệp HTX).
Tuy nhiên, theo đại diện của nhiều HTX, việc được vay vốn không tài sản đảm bảo lên đến 5 tỷ đồng vẫn đòi hỏi HTX phải đáp ứng các điều kiện cơ bản về uy tín tín dụng như có tín nhiệm với tổ chức tín dụng (sử dụng vốn vay đúng mục đích và trả nợ đầy đủ); có phương án sản xuất/kinh doanh khả thi được tổ chức tín dụng đánh giá cao.
Nhiều ngân hàng thường muốn thấy khách hàng (HTX) có sự tham gia vốn chủ sở hữu vào dự án/phương án sản xuất kinh doanh ở mức nhất định (cụ thể 20% - 30% tổng vốn) để đảm bảo cam kết và trách nhiệm của người vay. Nhưng thực tế, nhiều HTX có vốn điều lệ rất nhỏ, không đáp ứng được yêu cầu này.
Để phá vỡ rào cản này, TS. Trần Thanh Long, Giám đốc Học viên Ngân hàng – Phân viện Phú Yên cho rằng, Việt Nam cần nghiên cứu và áp dụng các mô hình thành công từ các nền kinh tế châu Á, nổi bật là Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc). Đây là những nền kinh tế đã tạo ra “phép màu kinh tế” bằng cách hỗ trợ khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) và HTX vượt qua được nỗi lo về tài sản thế chấp. Cụ thể, cơ chế tài chính thông qua Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX và Quỹ Bảo lãnh Doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Cũng theo TS. Trần Thanh Long, việc hình thành một cơ chế bảo lãnh quốc gia cho khối SME và HTX theo nguyên tắc tín chấp là cần thiết. Tuy nhiên, không thể chỉ dựa vào nguồn ngân sách để đắp rủi ro. Kinh nghiệm của Hàn Quốc đã chỉ ra rằng, việc bắt buộc mua bảo hiểm tín dụng là giải pháp tài chính bền vững nhất. Nó chuyển rủi ro từ nguồn vốn công sang thị trường bảo hiểm thương mại, đồng thời tạo áp lực buộc các công ty bảo hiểm phải cùng tham gia quá trình đánh giá rủi ro của dự án HTX.
Điều này cần có một lộ trình hành động, trong đó, mô hình này có thể áp dụng cho Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX theo cơ chế thí điểm. Quỹ có thể đóng vai trò là “lớp bảo lãnh thứ nhất” (sơ cấp) bằng cách sử dụng nguồn vốn của mình để tài trợ phí bảo hiểm tín dụng cho các HTX nông nghiệp có dự án liên kết chuỗi giá trị và chứng minh được đầu ra ổn định. Điều này sẽ giúp Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX tận dụng được “đòn bẩy vốn” của ngân hàng thương mại, giúp HTX có thể vay được vốn lớn hơn gấp nhiều lần so với khả năng cho vay trực tiếp của Quỹ.
Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng xác định “HTX - doanh nghiệp - Nhà nước” là trục chính của mô hình kinh tế hợp tác. Đây là bước chuyển quan trọng: HTX không còn đóng vai trò đơn lẻ, doanh nghiệp không chỉ là đầu ra và Nhà nước không chỉ hỗ trợ mà định hướng theo chuỗi giá trị.
Thực tế, khi tăng trưởng kinh tế không còn dựa vào sản lượng, mà dựa vào chất lượng và giá trị gia tăng, mối liên kết giữa HTX và doanh nghiệp đang trở thành một trong những cấu phần quan trọng nhất để nâng cao năng suất, mở rộng thị trường và đảm bảo phát triển bền vững.
Đã đến lúc phải thay đổi tư duy từ “tài sản thế chấp” sang “quản trị rủi ro bằng cơ chế bảo lãnh và bảo hiểm”. Việc tạo ra một hệ sinh thái bảo lãnh tín dụng có bảo hiểm tín dụng không chỉ là giải pháp tài chính mà còn là sự công nhận vai trò và uy tín của các HTX làm ăn hiệu quả.
