Thương mại điện tử mở dư địa mới cho tăng trưởng xuất khẩu

Từ phương thức kinh doanh mới đến cấu phần của tăng trưởng xuất khẩu

Trong bối cảnh xuất khẩu Việt Nam đứng trước yêu cầu duy trì tăng trưởng cao nhưng phải bền vững hơn, thương mại điện tử đang nổi lên như một hướng đi mới, mở rộng không gian thị trường và phương thức tiếp cận khách hàng quốc tế. Tuy nhiên, để thương mại điện tử thực sự trở thành động lực cho xuất khẩu, không chỉ cần nền tảng công nghệ, mà còn đòi hỏi sự thay đổi trong cách tổ chức thương mại, năng lực doanh nghiệp và khuôn khổ chính sách đồng bộ.

Phát biểu tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững” do Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương tổ chức ngày 16/12, ông Trần Văn Trọng, Tổng Thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), cho rằng thương mại điện tử đang trở thành một phương thức tổ chức thương mại mới, tác động trực tiếp tới cách doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường trong nước và quốc tế.

Theo ông Trọng, thương mại điện tử tại Việt Nam đã vượt qua giai đoạn “thử nghiệm” và “làm quen”, trở thành một phần quen thuộc của đời sống kinh tế - xã hội. “Từ mua sắm, thanh toán đến tiêu dùng dịch vụ, thương mại điện tử đã tác động toàn diện, không còn giới hạn ở một nhóm đối tượng hay không gian địa lý nhất định”, ông Trọng nhận định.

Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là trong khi thương mại điện tử phát triển rất nhanh ở thị trường nội địa, vai trò của thương mại điện tử trong tăng trưởng xuất khẩu vẫn chưa được đặt đúng vị trí chiến lược. Xuất khẩu vẫn chủ yếu dựa vào các kênh truyền thống, trong khi xuất khẩu trực tuyến, đặc biệt là thương mại điện tử xuyên biên giới mới chỉ ở giai đoạn khởi động.

Theo số liệu của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, năm 2024, quy mô thương mại điện tử đạt khoảng 32 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng 27%, thuộc nhóm cao trong khu vực. Riêng bán lẻ hàng hóa trực tuyến đạt 22,5 tỷ USD, tăng trưởng 30%, những con số cho thấy sức bật rõ nét của thị trường.

Tuy nhiên, ông Trần Văn Trọng nhấn mạnh, nếu đặt trong tổng thể nền kinh tế, thương mại điện tử mới chiếm khoảng 12% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ. “Con số này cho thấy dư địa phát triển còn rất lớn, nhất là khi so sánh với các nền kinh tế phát triển, nơi thương mại điện tử chiếm tới 40 - 50% tổng mức bán lẻ”, ông Trọng phân tích.

Quan trọng hơn, tỷ trọng này chưa phản ánh đúng vai trò của thương mại điện tử trong xuất khẩu. Theo đánh giá của VECOM, xuất khẩu trực tuyến của Việt Nam hiện vẫn chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng kim ngạch xuất khẩu, chưa tương xứng với quy mô gần 920 tỷ USD của hoạt động xuất nhập khẩu.

Điều đó đặt ra câu hỏi lớn: vì sao một thị trường thương mại điện tử nội địa tăng trưởng nhanh lại chưa chuyển hóa được thành động lực xuất khẩu?

Theo ông Trần Văn Trọng, điểm nghẽn lớn nhất không nằm ở công nghệ hay nền tảng, mà nằm ở năng lực tổ chức thực thi của doanh nghiệp. “Doanh nghiệp Việt Nam có lợi thế lớn về hàng hóa và sản phẩm, nhưng phần lớn chưa có đủ nguồn nhân lực để triển khai một cách bài bản xuất khẩu trực tuyến”, ông Trọng thẳng thắn chỉ ra.

Xuất khẩu qua thương mại điện tử không chỉ là đưa hàng lên sàn. Đó là một chuỗi phức hợp, bao gồm nghiên cứu thị trường số, tối ưu sản phẩm, marketing xuyên biên giới, logistics quốc tế, thanh toán, thuế, hải quan và tuân thủ pháp lý tại thị trường nhập khẩu. “Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, chiếm số đông trong nền kinh tế hiện chưa đủ nguồn lực để làm chủ chuỗi này”, ông Trọng nói.

Bên cạnh đó, các khảo sát độc lập cũng chỉ ra bốn rào cản lớn khi doanh nghiệp Việt Nam tham gia xuất khẩu trực tuyến, gồm năng lực, pháp lý, chi phí và kiến thức. Đây không phải là những rào cản ngắn hạn, mà là những điểm nghẽn mang tính cấu trúc, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính sách.

Một thách thức khác ít được chú ý nhưng ngày càng rõ nét là tính bền vững của thương mại điện tử. Ông Trọng dẫn các nghiên cứu quốc tế cho thấy lượng rác thải phát sinh từ mua sắm trực tuyến cao hơn đáng kể so với mua sắm truyền thống, đặc biệt là rác thải bao bì. 

Xuất khẩu trực tuyến và yêu cầu tái định vị động lực tăng trưởng

Từ góc nhìn chiến lược, ông Trần Văn Trọng cho rằng, năm 2025 là năm bản lề, đánh dấu sự chuyển tiếp từ giai đoạn khởi động sang giai đoạn tăng tốc của thương mại điện tử xuyên biên giới. “Chúng tôi coi giai đoạn 2015-2025 là giai đoạn tạo nền, từ năm 2026 trở đi sẽ là giai đoạn cất cánh”, ông Trọng nhấn mạnh.

Điểm đáng chú ý là trong Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2026-2030, xuất khẩu trực tuyến đã được xác định là một trụ cột quan trọng, gắn với mục tiêu nâng cao giá trị và thương hiệu hàng Việt. Luật Thương mại điện tử mới được thông qua cũng mở ra không gian chính sách mới, lần đầu tiên đặt vấn đề hỗ trợ xuất khẩu trực tuyến một cách rõ ràng trong khuôn khổ pháp luật.

Thực tế cho thấy, tiềm năng này không chỉ nằm trên giấy. Theo số liệu được công bố tại Hội nghị Amazon Global Selling 2025, số lượng sản phẩm Việt Nam bán trên Amazon tăng 35%, phản ánh khả năng tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng toàn cầu của doanh nghiệp Việt Nam thông qua mô hình B2C.

Tuy nhiên, để xuất khẩu trực tuyến thực sự trở thành một kênh tăng trưởng chủ lực, ông Trọng cho rằng, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý về hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu qua thương mại điện tử, đầu tư mạnh cho hạ tầng logistics phục vụ thương mại điện tử xuyên biên giới và tăng cường phối hợp chính sách giữa các cơ quan quản lý.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu dịch chuyển nhanh sang môi trường số, xuất khẩu trực tuyến không còn là xu hướng thử nghiệm, mà đang trở thành một hướng đi tất yếu. Khi khuôn khổ pháp lý từng bước được hoàn thiện, hạ tầng logistics được đầu tư đồng bộ và doanh nghiệp được trang bị năng lực phù hợp, thương mại điện tử hoàn toàn có thể trở thành một trụ cột mới, bổ sung quan trọng cho tăng trưởng xuất khẩu. Vấn đề đặt ra lúc này không phải là có tham gia hay không, mà là tham gia như thế nào để hiệu quả, bền vững và tạo giá trị thực cho hàng hóa Việt Nam trong giai đoạn tới.

“Thương mại điện tử đã rất phổ biến, nhưng ứng dụng hiệu quả vẫn là bài toán lớn với đa số doanh nghiệp. Đây là lý do chúng tôi tiếp tục tập trung vào đào tạo, kết nối và đồng hành cùng doanh nghiệp trong giai đoạn tới”, ông Trần Văn Trọng nhấn mạnh.