Thị trường vàng trước giai đoạn tái cấu trúc: Cơ hội và những đòi hỏi mới trong quản lý

Trao đổi tại Diễn đàn “Thị trường vàng Việt Nam: Thuận lợi và thách thức trong giai đoạn mới” do Báo Kinh tế và Đô thị tổ chức chiều ngày 24/11, TS. Lê Xuân Nghĩa cho biết, lượng vàng nhập khẩu chính ngạch của Việt Nam mỗi năm chỉ khoảng 5 tấn, tương đương hơn 5 tỷ USD – con số thấp hơn nhiều so với giá trị nhập khẩu mỹ phẩm (11 tỷ USD) hay cũng chỉ tương đương sữa và chế phẩm từ sữa (gần 5 tỷ USD). Tuy nhiên, vàng lại bị coi là mặt hàng “nhạy cảm”, trong khi nhập khẩu các nhóm hàng hóa kia ít được chú ý.

Ông Nghĩa cho rằng, chính hạn chế của cơ chế nhập khẩu chính thức đã đẩy thị trường vào trạng thái "méo mó", chênh lệch giá lớn. Theo ông, việc người dân tích trữ vàng là hành vi tiết kiệm chính đáng, phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội khi các công cụ bảo đảm an sinh chưa thật sự toàn diện.

"Tại sao người dân Việt Nam phải mua vàng đắt hơn người dân ở các thị trường khác, trong khi thu nhập còn thấp?". Lý giải cho vấn đề này, ông Nghĩa cho rằng, sự chênh lệch này là hệ quả của cơ chế độc quyền trong nhập khẩu vàng miếng và hạn chế nguồn cung chính ngạch.

Chia sẻ từ góc độ quản lý, ông Kiều Đình Cảnh, Phó Chi cục Quản lý thị trường, Sở Công Thương Hà Nội cho biết, thị trường vàng đã chứng kiến những biến động chưa từng có trong những năm gần đây, với khoảng cách giá trong nước – thế giới có thời điểm lên tới gần 20 triệu đồng/lượng. Mỗi năm Việt Nam tiêu thụ hơn 55 tấn vàng, tâm lý đầu cơ – găm giữ và các “cơn sóng giá” liên tục tạo áp lực lớn cho ổn định kinh tế vĩ mô.

Theo ông Cảnh, Hà Nội, nơi tập trung dày đặc các cơ sở kinh doanh vàng, cũng là địa bàn nhạy cảm nhất. Ông Cảnh cho biết, lực lượng quản lý thị trường đã ghi nhận nhiều hành vi vi phạm như gian lận tuổi vàng, kinh doanh vàng không hóa đơn, chứng từ, tình trạng niêm yết một giá – bán một giá hay lợi dụng chênh lệch giá để đầu cơ.

"Những hành vi này vừa gây thiệt hại cho người tiêu dùng, vừa tạo nguy cơ rủi ro đối với nền kinh tế", ông Cảnh cho hay.

Trong khi đó, ông Vũ Hùng Sơn, Tổng Thư ký, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam cho biết, suốt 13 năm qua, doanh nghiệp kinh doanh vàng không thể tiếp cận nguồn nguyên liệu chính thức, buộc phải sử dụng nguồn “trôi nổi” để duy trì sản xuất. Điều này kéo theo rủi ro lớn, làm giá vàng trong nước bị đẩy cao và người dân gặp khó khi mua vàng.

Yêu cầu mới đặt ra trong quản lý thị trường vàng trước bối cảnh tái cấu trúc

Nghị định 232/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 10/10/2025, là bước ngoặt tạo hành lang pháp lý mới cho thị trường. Ông Vũ Hùng Sơn nhấn mạnh, việc tách bạch giữa quản lý nhà nước và hoạt động kinh doanh, đồng thời hướng đến môi trường kinh doanh an toàn, thuận lợi và lành mạnh hơn.

Về phía thị trường, theo TS. Lê Xuân Nghĩa, yêu cầu quan trọng nhất hiện nay là bỏ độc quyền xuất nhập khẩu vàng miếng, đồng thời các ngân hàng có lợi thế về thanh toán quốc tế, quản trị rủi ro và công nghệ sẽ đủ năng lực tham gia thị trường vàng bài bản hơn.

Còn theo ông Kiều Đình Cảnh, việc Nhà nước từng bước giảm mức độ độc quyền trong sản xuất và lưu thông vàng miếng được đánh giá là bước chuyển quan trọng hướng tới thị trường vàng minh bạch và hiện đại hơn. Tuy nhiên, quá trình tái cấu trúc thị trường được các chuyên gia dự báo sẽ kéo theo nhiều biến động mà lực lượng quản lý thị trường cần chủ động nhận diện để triển khai công tác kiểm tra, kiểm soát phù hợp.

Ông Cảnh phân tích thêm, quá trình mở cửa thị trường và thu hẹp khoảng cách giá trong nước và giá thế giới có thể tạo ra những “đợt sóng” ngắn hạn do tâm lý thị trường. Khi đó, các hành vi “niêm yết giá một đằng, bán một nẻo”, tăng giá bất hợp lý, găm hàng, đầu cơ lợi dụng chênh lệch giá sẽ có xu hướng xuất hiện nhiều hơn. Đây là nhóm hành vi cần được tập trung và triển khai các cuộc kiểm tra đột xuất nhằm phát hiện và xử lý nghiêm để bảo đảm kỷ cương thương mại...

Giải pháp đặt ra là phải tăng cường kiểm tra nguồn gốc, tiêu chuẩn, định lượng, phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Nhà nước, Sở Công Thương và các cơ quan giám định.

Mặt khác, ông Nguyễn Tiến Minh, Phó Trưởng Cục Thuế TP. Hà Nội cho biết, trên địa bàn hiện có 844 doanh nghiệp kinh doanh vàng, kim hoàn, đá quý. Thu ngân sách từ lĩnh vực này tăng từ hơn 800 tỷ đồng năm 2024 lên 1.251 tỷ đồng từ đầu năm 2025. Theo ông Minh, đây là dấu hiệu tích cực nhưng cũng đòi hỏi kiểm soát thuế chặt chẽ.

Ngành Thuế đã triển khai hệ thống hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, giúp kết nối dữ liệu tức thời với cơ quan thuế, đồng thời tổ chức tập huấn liên tục để doanh nghiệp áp dụng đúng quy định. Tuy nhiên, qua kiểm tra thực tế, cơ quan thuế vẫn phát hiện nhiều sai sót như xác định giá tính thuế chưa đúng, kê khai chi phí chưa đầy đủ và quy trình hạch toán chưa thống nhất.

Trước thực trạng này, ông Minh kiến nghị cần hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ giữa quản lý vàng, quản lý thuế và quản lý thanh toán; xây dựng cơ chế kiểm soát rủi ro liên cơ quan dựa trên dữ liệu hóa đơn điện tử và dữ liệu thanh toán; đồng thời đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ về chứng từ khi giao dịch vàng.

Các ý kiến chia sẻ tại diễn đàn đều cho thấy, thị trường vàng Việt Nam đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu rộng, với cả cơ hội và thách thức đan xen. Việc chuyển từ cơ chế độc quyền sang thị trường mở hơn, minh bạch hơn đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ cả phía cơ quan quản lý, doanh nghiệp và những người tham gia thị trường.