Hoàn thiện khung pháp lý thương mại điện tử: Cần cân bằng quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy kinh tế số

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký VCCI, cho biết: “Trong thời gian qua, TMĐT đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Đến cuối năm 2024, quy mô thị trường TMĐT Việt Nam ước đạt trên 25 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng từ 18–25% mỗi năm”.

Theo ông Tuấn, Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ phát triển TMĐT nhanh nhất khu vực. Các hoạt động như mua bán trực tuyến, thanh toán số, logistics, dịch vụ số… ngày càng thâm nhập sâu vào đời sống, thay đổi căn bản cách thức kinh doanh và tiêu dùng.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng kéo theo nhiều thách thức. Ông Tuấn nhấn mạnh: “Quyền lợi người tiêu dùng, quản lý hoạt động livestream bán hàng, vấn đề hàng giả, hàng nhái… đang trở thành những vấn đề nổi cộm”. Điều này đòi hỏi phải có một khung khổ pháp lý đủ mạnh để bảo vệ người tiêu dùng và điều tiết thị trường.

Trong thời gian qua, Bộ Công Thương và Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã tổ chức nhiều phiên tham vấn với cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia và hiệp hội. Mục tiêu là xây dựng Luật TMĐT theo hai định hướng lớn: tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước và tạo điều kiện để TMĐT tiếp tục phát triển mạnh mẽ, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Một trong những nội dung đáng chú ý của dự thảo là quy định về quyền lựa chọn dịch vụ hỗ trợ TMĐT. Theo đó, chủ quản nền tảng TMĐT trung gian lớn “không được áp đặt người bán, người mua phải sử dụng dịch vụ thanh toán hoặc dịch vụ logistics của một nhà cung cấp mà không có lý do chính đáng”.

Đại diện Viettel Post nhận định, bản chất của nền tảng TMĐT trung gian chỉ là môi trường kết nối giữa người mua và người bán, còn việc thanh toán, đóng gói, giao hàng phải thuộc quyền quyết định của các bên. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, nhiều nền tảng lớn đang áp đặt người dùng buộc phải sử dụng dịch vụ hỗ trợ do chính nền tảng chỉ định.

“Quy định được thiết kế nhằm bảo vệ quyền lựa chọn của người bán/người mua khi tham gia nền tảng TMĐT trung gian, qua đó ngăn chặn hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh để áp đặt độc quyền dịch vụ. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy nội hàm quy định vẫn chưa bao quát và đảm bảo toàn diện quyền lựa chọn của người tiêu dùng”, đại diện Viettel Post cho biết.

Để bảo đảm tối đa quyền lựa chọn, Viettel Post đề xuất sửa đổi thành: “Chủ quản nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn có trách nhiệm không được cản trở, hạn chế người dùng thực hiện quyền lựa chọn tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán và dịch vụ logistics hỗ trợ TMĐT”. Đề xuất này tham chiếu từ Điều 6.6 Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số (DMA) của Liên minh châu Âu.

Ở góc độ nghiên cứu, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển Truyền thông (IPS), đưa ra số liệu đáng chú ý: “6 tháng đầu năm 2025 ghi nhận sự sụt giảm hơn 80.000 nhà bán có phát sinh đơn hàng trên sàn TMĐT so với cùng kỳ 2024”.

Theo ông Đồng, sự đào thải các nhà bán nhỏ lẻ thiếu chiến lược đang ngày càng rõ rệt, trong khi các cửa hàng lớn với định hướng kinh doanh bài bản vẫn giữ sức cạnh tranh. Ông đề xuất dự thảo Luật cần giảm nhẹ nghĩa vụ cho doanh nghiệp nhỏ lẻ và start-up, hỗ trợ phát triển hệ sinh thái mở, tiêu chuẩn hóa thị trường với lộ trình, thay vì đặt ra các quy định quá chặt chẽ ngay từ đầu.

Chia sẻ về mục tiêu xây dựng Luật TMĐT, ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) khẳng định: “Luật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; tăng cường quản lý thuế, hạn chế thất thu; ngăn chặn hàng giả, hàng nhái; tạo môi trường kinh doanh lành mạnh; đồng thời duy trì tốc độ tăng trưởng 18–20% mỗi năm, để TMĐT trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế số”.

Cũng theo Phó Tổng thư ký VCCI, hệ sinh thái TMĐT hiện nay rất đa dạng và phức tạp, từ các nền tảng công nghệ lớn, thương hiệu uy tín đến hàng trăm nghìn hộ kinh doanh nhỏ lẻ; từ doanh nghiệp logistics, thanh toán, đến dịch vụ livestream, tiếp thị liên kết. Do đó, công tác xây dựng pháp luật phải tính đến sự cân bằng lợi ích giữa các chủ thể.

“Việc thiết kế chính sách cần hài hòa giữa mục tiêu quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng, bảo đảm hoạt động thuận lợi của doanh nghiệp, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Có thể thấy, cùng với sự tăng trưởng vượt bậc, thương mại điện tử Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng. Việc ban hành Luật TMĐT sẽ là công cụ pháp lý cần thiết để không chỉ xử lý các thách thức hiện hữu, mà còn tạo dựng nền tảng pháp lý cho một thị trường minh bạch, cạnh tranh công bằng và phát triển bền vững.