Vượt bão thuế quan: Xuất khẩu bứt phá, tín hiệu lạc quan cho năm 2026

Nhưng đâu là tác động ban đầu của thuế quan đối với nền kinh tế Việt Nam? Câu trả lời được các chuyên gia thuộc Bộ phận Nghiên cứu Đầu tư Toàn cầu HSBC đưa ra trong báo cáo "Vietnam at a glance – Tác động trớ trêu của thuế quan" vừa phát hành.

Theo các chuyên gia HSBC, trước hết cần xem xét xem liệu thuế quan có làm giảm động lực xuất khẩu của các nhà xuất khẩu Việt Nam? Câu trả lời không chỉ đơn thuần là “không”. Tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam thậm chí còn nhanh hơn, bình quân năm 2025 (tới hiện tại) đạt mức 28% so với cùng kỳ năm trước. Các chuyên gia của HSBC cho biết, mức tăng này đạt được một phần nhờ hoạt động đẩy nhanh đơn hàng đặt trước (frontloading), đặc biệt là trong quý II/2025 khi các doanh nghiệp xuất khẩu đổ xô xuất khẩu hàng hóa, nhưng tác động của xu hướng này chưa giảm nhanh như dự đoán ban đầu.

Giữa bối cảnh thuế quan do Mỹ áp đặt, các nhà hoạch định chính sách ASEAN đã nỗ lực đẩy nhanh các hiệp định thương mại tự do nhằm tìm kiếm các cơ hội thương mại đa dạng hơn ở những thị trường khác. Đây là một bài toán giữa lợi ích dài hạn và thiệt hại ngắn hạn, vì Mỹ rõ ràng là một thị trường xuất khẩu trọng yếu khó có thể bỏ qua trong ngắn hạn. Đặc biệt, Việt Nam phụ thuộc nhiều vào Mỹ với vai trò là thị trường tiêu dùng cuối cùng.

Việt Nam phụ thuộc nhiều vào Mỹ, không chỉ trong xuất khẩu mà còn ở cán cân thương mại. Mặc dù từng có những thách thức đa dạng hóa (như EVFTA), Mỹ vẫn là nguồn đóng góp chủ yếu cho thặng dư thương mại của Việt Nam. Sau khi giảm mạnh, thặng dư thương mại hàng tháng đã tăng vọt lên 3 tỷ USD trong quý III/2025 (so với mức 1,3 tỷ USD trong nửa đầu năm 2025). Phần lớn đà tăng trưởng thương mại này đến từ việc duy trì lượng hàng điện tử xuất khẩu ở mức cao.

Điều này đặt ra câu hỏi: tại sao xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ lại mạnh mẽ hơn các quốc gia trong khu vực? Để trả lời câu hỏi này, điều quan trọng là phải phân tích cơ cấu hàng hóa. Năm 2013, 60% hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ thuộc các ngành công nghiệp sản xuất nhẹ, như dệt may, giày dép và sản phẩm đồ chơi. Khi đó, các sản phẩm điện tử chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn là 13%.

Tuy nhiên, xu hướng đã thay đổi khá nhanh và xuất khẩu điện tử đã ghi nhận mức tăng trưởng theo cấp số nhân. Xét theo tháng, tỷ trọng hàng điện tử từ mức từng chỉ bằng khoảng 1/7 so với nhóm hàng công nghiệp sản xuất nhẹ vào năm 2013, đã tăng lên gần tương đương vào năm 2024 (Biểu đồ 4). Từ đầu năm 2025, nhóm hàng điện tử đã vượt nhóm hàng công nghiệp sản xuất nhẹ để trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu sang thị trường Mỹ.

Điều này phù hợp với sự tiến bộ của Việt Nam trong việc nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ. Kể từ khi căng thẳng thương mại Mỹ - Trung gia tăng, Việt Nam đã gia tăng vị thế trong khâu lắp ráp hoàn thiện đồ điện tử, chuyên về các sản phẩm điện tử tiêu dùng hoàn chỉnh. Nhờ sự đầu tư liên tục của Samsung từ sớm (năm 2007), Việt Nam đã chuyển mình thành một trung tâm sản xuất lớn, đảm nhận một nửa sản lượng điện thoại thông minh của Samsung.

Bên cạnh điện tử tiêu dùng, vai trò của Việt Nam cũng ngày càng trở nên quan trọng hơn trong sản xuất chip xử lý (ICs) – một phân khúc có giá trị gia tăng cao hơn so với chỉ lắp ráp điện tử. Điều này nhờ vào đầu tư của Intel, công ty sản xuất 90% chip xử lý toàn cầu.

Một chỉ số khác đáng chú ý là tình hình FDI. Dù FDI ghi nhận mức giảm 8% so với cùng kỳ từ đầu năm 2025 cho đến nay, quy mô FDI vẫn ở mức lớn đáng kể. Đặc biệt, dòng vốn FDI vào lĩnh vực sản xuất hiện xấp xỉ mức trung bình trước đại dịch, mặc dù giảm so với mức cao của cùng kỳ năm ngoái. Điều thú vị là cơ cấu FDI cho thấy bức tranh rõ nét về sự dịch chuyển khi FDI từ Hàn Quốc giảm mạnh tới 72% so với cùng kỳ năm trước, nhưng dòng vốn từ Trung Quốc đại lục và Mỹ đã tăng đáng kể để bù đắp một phần cho sự sụt giảm này.

Tháng 11/2025 tiếp tục ghi nhận tình hình thương mại tích cực, dù tăng trưởng với tốc độ chậm hơn, phản ánh tác động ngày càng giảm dần của hoạt động đẩy nhanh đơn hàng đặt trước (frontloading). Tăng trưởng xuất khẩu và nhập khẩu giảm xuống còn lần lượt 15,1% và 16% so với cùng kỳ năm trước. Sự chững lại của đà tăng trưởng thương mại diễn ra trên diện rộng nhưng xuất khẩu điện tử vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ. Tăng trưởng xuất khẩu linh kiện máy tính và điện tử vẫn ở mức 62% so với cùng kỳ năm trước tính theo trung bình động 3 tháng.

Báo cáo của HSBC cho rằng, Việt Nam tập trung ở phân khúc thấp hơn của chuỗi cung ứng công nghệ, tuy nhiên, nhu cầu AI tăng cao vẫn lan tỏa tác động tích cực. Dù khó có thể dự đoán diễn biến của năm 2026 nhưng các chỉ số chính như PMI mang lại một số tín hiệu khả quan, cụ thể: Chỉ số PMI chính vẫn ở mức mở rộng 53,8 điểm trong tháng 11/2025, trong đó, một số chỉ số phụ cũng vượt qua mốc 50 điểm. Đặc biệt, đơn đặt hàng xuất khẩu mới đã mở rộng với tốc độ nhanh hơn trong tháng thứ 2 liên tiếp. Ngoài ra, một tín hiệu đáng mừng là chỉ số việc làm cũng duy trì đà tăng trưởng tích cực, vượt mốc 50 điểm lần thứ 2 trong năm.

Nhìn chung, dường như tác động của thuế quan đối với nền kinh tế Việt Nam nhẹ hơn so với những quan ngại ban đầu. Tuy nhiên, các chuyên gia của HSBC khuyến nghị: "vẫn cần lưu ý đến những rủi ro thương mại tiềm ẩn và có lẽ vẫn còn quá sớm để đánh giá mức ảnh hưởng. Chúng ta cũng cần nhớ rằng phán quyết về thuế trung chuyển 40% và thuế theo ngành đối với bán dẫn vẫn chưa được đưa ra".