Ai là người thực sự kiểm soát TikTok?

TikTok, ứng dụng Trung Quốc thành công nhất bên ngoài quốc gia nơi nó được thành lập, đã không thể xoa dịu những lo ngại từ Mỹ và các đồng minh về quyền truy cập vào dữ liệu người dùng do cấu trúc công ty không rõ ràng khi ít nhất một số quyết định hàng đầu vẫn đang được xử lý tại Bắc Kinh.

Sự phát triển của TikTok vẫn chịu ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp của nhiều người và chính phủ ở một số quốc gia, theo các cuộc phỏng vấn với một số nhân viên và nhà phân tích của South China Morning Post. Do đó, một trong những ứng dụng được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới, với hơn 1 tỉ người dùng, đã bị cuốn vào một mạng lưới phức tạp của công nghệ, tiền bạc và quyền lực khi công ty mẹ của nó tìm cách duy trì quyền sở hữu viên ngọc quý giá này.

Khi Washington cố gắng cắt đứt các kết nối của TikTok với Trung Quốc, nơi chủ sở hữu của nó là ByteDance, tương lai của ứng dụng này vẫn còn mờ mịt. Hai năm sau nỗ lực thất bại của cựu tổng thống Mỹ Donald Trump trong việc buộc ByteDance bán ứng dụng cho các nhà đầu tư Mỹ, chính quyền của Tổng thống Joe Biden đang thực hiện một kế hoạch sửa đổi để giải quyết những gì họ coi là mối đe dọa an ninh quốc gia từ ứng dụng này.

Emily Weinstein, nhà nghiên cứu tại Trung tâm An ninh và Công nghệ mới nổi của Đại học Georgetown cho biết: “Các cuộc thảo luận hiện tại dường như là sự tiếp nối của những gì chúng ta đã thấy khi ông Trump còn tại vị, mặc dù thực tế là các nước châu Âu cũng đang bày tỏ lo ngại."

Các quốc gia khác cũng đang gia tăng sự giám sát. Trong một ví dụ điển hình, Ấn Độ đã chặn TikTok hoạt động ở nước này cùng với nhiều ứng dụng khác của Trung Quốc sau cuộc đụng độ biên giới năm 2020 giữa hai nước.

Mối quan tâm về TikTok cũng đã được đưa ra ở Úc, Liên minh Châu Âu và Vương quốc Anh.

Bộ trưởng về an ninh mạng và chống lại sự can thiệp của nước ngoài James Paterson của phe đối lập Úc cho biết rằng “một lệnh cấm nên được đưa vào thảo luận” nếu chính phủ không thể giải quyết các lo ngại về an ninh quốc gia liên quan đến ứng dụng TikTok. Hồi tháng 7, trước khi đắc cử, Thủ tướng Anh Liz Truss từng tiết lộ rằng bà sẽ áp đặt các doanh nghiệp Trung Quốc như TikTok. Cơ quan bảo vệ dữ liệu của Ý cho biết, ứng dụng Trung Quốc này có thể đã vi phạm những quy tắc của Liên minh Châu Âu khi phân phối quảng cáo hướng mục tiêu mà không có sự đồng ý của người dùng.

Sự không tin tưởng đối với TikTok phần lớn bắt nguồn từ nỗi sợ hãi về việc chính phủ Trung Quốc có quyền truy cập vào dữ liệu từ ứng dụng thông qua ByteDance. Luật an ninh quốc gia của Trung Quốc yêu cầu dữ liệu phải được chuyển giao theo yêu cầu, nhưng ByteDance đã nhiều lần nói rằng họ chưa bao giờ cung cấp dữ liệu người dùng TikTok cho Bắc Kinh.

Bất chấp sự đảm bảo của ByteDance rằng dữ liệu người dùng Mỹ được lưu trữ bên ngoài Trung Quốc và do đó không phải tuân theo luật pháp Trung Quốc. Tuy nhiên, một thông tin từ BuzzFeed News tiết lộ rằng các nhân viên ở Trung Quốc đã nhiều lần truy cập vào dữ liệu đó.

Vẫn còn cực kỳ mơ hồ xung quanh việc ai chịu trách nhiệm về những gì diễn ra tại TikTok. Nhìn bề ngoài, người quyết định hàng đầu là CEO Chew Shou Zi, một “người Singapore sống tại Singapore”, như đã giới thiệu trong 1 bức thư hồi tháng 6 gửi đến các nhà lập pháp Mỹ.

Tuy nhiên, Chew chỉ đảm nhận vai trò này kể từ tháng 4 năm 2021, vài tháng trước khi TikTok trở thành một trong sáu nhóm kinh doanh riêng biệt thuộc ByteDance trong bối cảnh công ty đang tái cơ cấu. Chew vẫn phải trả lời hội đồng quản trị của ByteDance, công ty đang mở rộng thành chín thành viên từ năm thành viên hiện tại, theo tờ Post đưa tin.

Chủ tịch ByteDance, Liang Rubo, là nhà lãnh đạo danh nghĩa của kỳ lân giá trị nhất Trung Quốc. Liang đã không phát biểu trước công chúng hoặc nhận bất kỳ cuộc phỏng vấn nào kể từ khi tiếp quản các vị trí công ty từ Zhang Yiming, doanh nhân 39 tuổi bắt đầu ByteDance tại một căn hộ ở Bắc Kinh vào năm 2012.

Ông Liang, bạn cùng phòng của ông Zhang tại Đại học Nankai, được coi là trợ lý lâu năm của Zhang. Trong một video kỷ niệm bảy năm thành lập ByteDance, hai giám đốc điều hành đã quay lại căn hộ nơi họ bắt đầu kinh doanh.

Dù ông Zhang đã từ bỏ các vị trí của mình tại công ty nổi tiếng nhất vào năm ngoái, nhưng những nhà đầu tư và giám đốc điều hành ByteDance đều thừa nhận rằng ông Zhang duy trì tiếng nói cuối cùng về các quyết định lớn liên quan đến TikTok, bao gồm cả việc thay đổi quyền sở hữu. Một nhà đầu tư ban đầu giấu tên của ByteDance cho biết: “Có một sự nhận biết cơ bản về việc ai là người được thuê và ai là ông chủ thật sự".

Trong lá thư gửi các nhà lập pháp Mỹ, Chew cũng thừa nhận rằng ByteDance “đóng một vai trò trong việc tuyển dụng nhân sự chủ chốt tại TikTok”.

Bốn thành viên hội đồng quản trị khác đến từ các nhà đầu tư lớn của ByteDance: Bill Ford của General Atlantic, Arthur Dantchik của Susquehanna International Group, Philippe Laffont của Coatue Management và Neil Shen của Sequoia China. Không ai đưa ra bình luận công khai về ByteDance hoặc TikTok.

Phương Tây vẫn cho rằng chính phủ Trung Quốc vẫn đóng vai trò quan trọng trong các quyết định xung quanh TikTok. Đây là câu hỏi được đặt ra với Giám đốc điều hành TikTok Vanessa Pappas vào tháng trước trong phiên điều trần tại Thượng viện Mỹ. Pappas cho biết, Chính phủ Trung Quốc không ảnh hưởng đến hành vi hoặc chính sách của TikTok.

Tuy nhiên, một thỏa thuận về việc các hoạt động của TikTok tại Mỹ sẽ do Oracle và Walmart tiếp quản vào năm 2020 đã bị ảnh hưởng bởi một quy định từ Bắc Kinh yêu cầu sự chấp thuận của chính phủ đối với việc xuất khẩu các công nghệ quan trọng, bao gồm thuật toán hỗ trợ hệ thống khuyến nghị của TikTok.

TikTok được phát triển từ công nghệ cốt lõi tương tự như Douyin, phiên bản tiếng Trung của nó. Chew cho biết trong lá thư của mình rằng cả hai ứng dụng đều chia sẻ “các khối xây dựng công nghệ cơ bản sâu bên trong”, nhưng "logic kinh doanh, thuật toán, tích hợp và triển khai hệ thống" của TikTok là "tách biệt với Douyin".

Chính phủ Trung Quốc cũng đã ảnh hưởng đến sự phát triển của ByteDance theo những cách khác. Vào năm 2018, Cục Quản lý Phát thanh và Truyền hình Quốc gia Trung Quốc đã ra lệnh cho công ty đóng cửa Neihan Duanzi, một ứng dụng dành cho các meme và video hài hước vì lý do có những nội dung phản cảm.

Zhang sau đó đã công bố bản tự kiểm điểm để "xin lỗi và suy nghĩ lại". Bài học lớn cho ByteDance, theo bức thư của Zhang, là nó đã “quá nhấn mạnh vai trò của công nghệ và không nhận ra rằng công nghệ phải được hướng dẫn bởi các giá trị cốt lõi của chủ nghĩa xã hội để thúc đẩy năng lượng tích cực.”

Paul Triolo, Phó chủ tịch cấp cao của công ty tư vấn Dentons Global Advisors-Albright Stonebridge Group và lãnh đạo chính sách công nghệ của Tập đoàn Albright Stone, cho biết chính quyền Tổng thống Biden “đang theo đuổi một quy trình bài bản nhằm cố gắng tìm ra giải pháp cho vấn đề” liên quan đến bảo mật dữ liệu người tiêu dùng tại Mỹ.

TikTok đã hứa rằng dữ liệu người dùng Mỹ sẽ được lưu trữ trên các máy chủ thuộc sở hữu của Austin, Oracle Corp có trụ sở tại Texas và bất kỳ quyền truy cập dữ liệu TikTok nào của các nhà điều hành ByteDance đều phải trải qua một quy trình nội bộ nghiêm ngặt.

TikTok đã hoàn thành việc di chuyển dữ liệu sang các máy chủ của Oracle trong năm nay. Các bản sao lưu vẫn được lưu trữ trên các máy chủ của riêng công ty ở Singapore và Mỹ.

Hồi năm 2020, Giám đốc an ninh toàn cầu của TikTok, Roland Cloutier, đã giải quyết những lo ngại về việc công ty sử dụng không gian trung tâm dữ liệu thuê từ China Unicom Americas. Ông cho biết, công ty viễn thông Trung Quốc không gây ra rủi ro về bảo mật vì họ không có quyền truy cập trái phép vào các máy chủ của ByteDance. TikTok đã không trả lời các câu hỏi về tình trạng của hợp đồng thuê.

Cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng nào cho thấy chính quyền Trung Quốc yêu cầu dữ liệu người dùng TikTok từ ByteDance.

Nhưng có những luật và quy định của Trung Quốc cho phép nhà nước yêu cầu dữ liệu từ các doanh nghiệp. Douyin là một trong những công ty công nghệ Trung Quốc đầu tiên bàn giao mã thuật toán của mình cho Cơ quan Quản lý Không gian mạng Trung Quốc vào mùa hè năm nay.

ByteDance được cho là đã xem xét niêm yết tại Hồng Kông, mặc dù công ty phủ nhận có kế hoạch như vậy. Một đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng bên ngoài Trung Quốc sẽ yêu cầu sự cho phép của Bắc Kinh theo quy định yêu cầu bất kỳ công ty nào có dữ liệu của hơn 1 triệu công dân Trung Quốc phải trải qua quá trình đánh giá an ninh mạng để được niêm yết ở nước ngoài.

Katie Harbath, một thành viên cấp cao không thường trú tại Viện nghiên cứu Atlantic Council và cũng là cựu giám đốc chính sách công tại Facebook, cho biết, những liên kết với Trung Quốc của TikTok là “điều mà mọi người sẽ tiếp tục cảm thấy rất khó chịu nếu họ không có câu trả lời rõ ràng về việc ai thực sự là người chịu trách nhiệm.”

Những thứ ảnh hưởng đến ByteDance và TikTok “không chỉ là Chính phủ Trung Quốc”, mà còn là “các chính phủ khác ở những quốc gia khác”, bà Katie Harbath chia sẻ.

Những nỗ lực của TikTok cho đến hiện tại vẫn chưa thể xoa dịu các lo ngại từ những nhà lập pháp và quan chức Mỹ. Brendan Carr, một thành viên của Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC), đã công khai kêu gọi cả Apple lẫn Google xóa TikTok ra khỏi các cửa hàng ứng dụng của họ, cáo buộc ứng dụng này là “một công cụ giám sát tinh vi.”

Mặc dù TikTok hiện đang sử dụng máy chủ của Oracle, bà Harbath nói rằng thỏa thuận đó khó có thể xoa dịu những lo ngại từ các nước phương Tây.

Bà Harbath cho biết: "Nếu TikTok bắt đầu đến một nơi mà họ vẫn bản địa hóa dữ liệu của mình ở mọi quốc gia, thì điều đó thực sự khá khó khăn và một điều gì đó mà ngành công nghiệp internet nói chung thực sự đang cố gắng đẩy lùi, bởi bạn sẽ nhận được một mạng internet rất phân mảnh so với một thế giới mà không có biên giới. Vẫn còn rất nhiều câu hỏi chưa được trả lời về vai trò chính xác của ByteDance.”

Trong những ngày đầu của TikTok, sau khi được tạo ra vào năm 2017, ByteDance thường cử một nhóm quản lý đến các thị trường địa phương để giúp phát triển nền tảng. Mảng kinh doanh này không có CEO riêng cho đến năm 2020, khi ByteDance thuê Kevin Mayer của Walt Disney cho vai trò này trong bối cảnh áp lực từ chính quyền Trump đang ở mức cao nhất.

Mayer chỉ ở lại được ba tháng. Pappas làm Giám đốc điều hành tạm thời cho đến khi Chew tiếp quản.

Albright’s Triolo cho biết: “ByteDance được dẫn dắt bởi những người sáng lập theo định hướng công nghệ và có thể đã nhận được lời khuyên tốt về quản lý và mở rộng toàn cầu từ các đối tác đầu tư mạo hiểm và cổ phần tư nhân”.

Ông Triolo nói rằng nếu "giải pháp của Hoa Kỳ cho vấn đề truy cập dữ liệu người dùng của TikTok có thể được giải quyết, thì điều này có thể đóng vai trò là một mô hình cho các thị trường khác và điều này sẽ thúc đẩy triển vọng mở rộng toàn cầu cho ByteDance."

Chưa có bất kỳ tiền lệ nào trước đây bởi ByteDance là công ty Internet Trung Quốc đầu tiên đạt được thành công toàn cầu trên quy mô này. Trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg hồi tháng 3, Chew cho biết, thực sự là “một thách thức để xây dựng một công ty toàn cầu” bởi “bạn cần phải có tính toàn cầu và địa phương cùng một lúc.”

Ông Triolo cho biết: “Việc giám sát của chính phủ Trung Quốc đối với ByteDance và các hoạt động kinh doanh của họ nằm trong chiến dịch điều chỉnh quy định công nghệ rộng lớn hơn được triển khai vào năm 2021 để đáp lại những lo ngại ngày càng tăng về cách các công ty công nghệ lớn thực hiện hành vi gây tổn hại đến lợi ích của người tiêu dùng."

Theo SCMP